ګنی (Saccharum officinarum) یو استوایي نبات دی چې د Poaceae یا غنمکورنۍ له نباتاتو څخه شمېرل کېږي او د قند (Sucrose) د طبیعي تولید اصلي سرچینه ګڼل کېږي. دا نبات د خوږو موادو د تولید تر ټولو مهم سوداګريز حاصل دی، چې له شربتي ساقې څخه یې بوره، ګوړ، چنګښ او نور فرعي محصولات لاسته راځي.
نایشکر (ګنی) په استوایي او نیمهاستوایي سیمو کې ښه حاصل ورکوي او د لوړ رطوبت، ګرمو تودوخو او حاصلخیزو خټو خاورو ته اړتیا لري. په افغانستان کې د دې نبات محدود تولید په ځانګړو سیمو لکه ننګرهار، کونړ، لغمان او هلمند کې موندل کېږي؛ خو د اقتصادي ارزښت له مخې پراخې پانګونې ته اړتیا لري.
له تغذیې اړخه، د نایشکر شربت طبیعي ګلوکوز، فروکتوز، معدني توکي لکه کلسیم، مګنیزیم، وسپنه او انټياکسیدان لري، چې د انرژۍ سملاسي سرچینه ګڼل کېږي. د بدن د اوبو د کموالي، تودوخې د تعادل، د ځيګر د فعالیت او د معدې د هضم په تنظیم کې رغنده رول لري.
په دې مطلب کې به د ګني د کرنیز ارزښت، روغتیایي ګټو، اقتصادي رول او د ولسي دودونو سره یې تړاو ته لنډه؛ خو ژوره کتنه وکړو.
۱. د نایشکر (ګني) کرنیز ارزښت:
نایشکر د قندي نباتاتو له ډلې دی چې د یو هکتار ځمکې په کرنه کې یې حاصل تر نورو نباتاتو لوړ وي. په یو هکتار ځمکه کې ممکن نایشکر له ۵۰ – ۸۰ ټنه حاصل ورکړي، چې دا یې د بازارموندنې، ښه تولید او صنعت لپاره ارزښتناک صفت بلل کېږي.
- د قند اصلي سرچینه:
په نړۍ کې تر ۷۰ سلنه زیاته بوره له نایشکره تولیدېږي؛ نو که په افغانستان کې يې کرنه پراخه شي، کېدونکې ده چې د قند په برخه کې پر وارداتو تکيه راکمه او د ځان بسياينې لوري ته لاړ شي. - د کرنیز اقتصاد یوه مهمه برخه:
نایشکر هغه نبات دی چې له یو فصل څخه بېلابېل محصولات تر لاسه کېږي.
شربت، ګوړ، چنګښ، بایوماس (د سون توکو لپاره)، د څارويو لپاره پاتې مواد او حتی فایبر چې د کاغذ جوړولو په صنعت کې کارېږي – دا ټول هغه مهم محصولات دي چې له نایشکر څخه ترلاسه کېږي. دا ټول کروندګرو ته د څو اړخيز عاید زمینه برابروي.
- د موسمي شرایطو سره سازګار:
نایشکر د تودو سیمو نبات دی؛ خو که کافي اوبه ورته ورسېږي؛ نو د افغانستان په یو شمېر ننګرهار، کونړ، لغمان، هلمند، فراه او نيمروز ولايتونو کې ښه حاصل ورکوي. - د کارموندنې مهمه سرچینه:
د نایشکر په کر، راټولولو، پروسس او بازار ته په رسولو کې ګڼ خلک په ځانګړي توګه کوچني کروندګر پکې په کار بوختېږي.
۲. د نایشکر (ګني) روغتیایي ګټې:
- طبیعي انرژي لرونکی شربت:
د نایشکر شربت د طبیعي ګلوکوز او فروکتوز ښه سرچینه ده، چې بدن ته سملاسي انرژي ورکوي. دا شربت د ستړیا، تودوخې یا د بدن د اوبو د کمښت پر مهال ژر اغېزناک وي. - د ځيګر د روغتیا ملاتړ:
د دودیز طب له مخې، د نایشکر شربت د ژېړي (یَرَقان) لپاره ګټور ګڼل کېږي. دا شربت د ځيګر فعالیت تنظیموي او د بدن له زهري موادو د پاکېدو وړتیا لري. - د هاضمې سیستم ته ګټه:
د نایشکر په شربت کې شته طبیعي انزایمونه د معدې تیزابیت کموي، هضم ښه کوي او د قبض، ګيس یا انتاني ستونزو پر وړاندې مرسته کوي. - د بدن د تودوخې کنټرول:
په دوبي کې د نایشکر یخ شربت د بدن تودوخه کنټرولوي، د تودوخې ضربې (Heat Stroke) مخه نیسي او د بدن له ډيهایدرېشن څخه ساتنه کوي. - د معافیتي سیستم پیاوړتیا:
نایشکر طبیعي انټياکسیدانونه لري، چې د بدن معافیتي سیستم پیاوړی کوي او له سړو، زکام، ستړیا او کمزورۍ سره مبارزه کې مرسته کوي. - د شکرې ناروغانو لپاره محدود خو ګټور:
که څه هم نایشکر خوږ دی؛ خو د پروسس شوې بورې (Refined Sugar) په پرتله کم Glycemic Index لري. له همدې امله، په محدود مقدار کې د شکرې ناروغان هم کولی شي دا شربت وکاروي – البته د ډاکتر په مشورې… - د پوستکي لپاره طبیعي پاکوونکی:
د نایشکر شربت د پوستکي لپاره ګټور ګڼل کېږي. د هغه څخه جوړ ماسکونه د پوستکي مرده حجرات لیرې کوي، داغونه کموي او طبیعي ځلا ورکوي. - د هډوکو پیاوړتیا:
په نایشکر کې کلسیم، مګنیزیم او فاسفورس شته، چې د هډوکو د ودې او پیاوړتیا لپاره اړین دي. دا مواد د ماشومانو او ډېر عمره کسانو لپاره ځانګړې ګټه لري.
۳. د ګني (نایشکر) احتمالي زیانونه:
د وازدو زیاتوالی:
د ګني (نایشکر) شربت که ډېر وکارول شي؛ نو ممکن وزن زیات کړي، ځکه طبیعي خوږ لښت لري.
- د شکرې ناروغانو لپاره خطرناک:
که څه هم طبیعي دی؛ خو د شکرې ناروغان یې باید له ډاکتر سره له مشورې پرته ونه کاروي، ځکه وینه کې د شکر کچه لوړولی شي. - معدې ګاز:
په ځینو خلکو کې د نایشکر ډېر استعمال د معدې نفخ، ګاز یا خواګرځېدو لامل کېږي. - د بکتریا د ودې احتمال:
که شربت تازه نه وي یا ناپاک چاپېریال کې تیار شوی وي، کولی شي بکتریايي انتانونه (معدې ناروغۍ) رامنځته کړي.
سپارښتنه: نایشکر یو ارزښتناک کرنیز نبات دی چې هم تغذیوي، هم اقتصادي او هم روغتیایي ګټې لري. د دې نبات شربت د طبیعي انرژۍ، وینې پاکولو او د ځيګر د ملاتړ لپاره ګټور بلل کېږي؛ خو د ګټې ترڅنګ، باید په اعتدال سره وکارول شي، په ځانګړې توګه د شکر ناروغان، کوچني ماشومان او هغه کسان چې د غاښونو یا معدې ستونزې لري، باید له اړتیا زیاته استفاده ترې ونهکړي. تازه، پاک او مناسب ډول چمتو شوی نایشکر شربت د بدن لپاره یوه طبیعي او خوندي خوږه سرچينه ګڼل کېږي.