ګازره یا “Daucus carota” هغه ګټوره سبزي ده چې نه یوازې د خوړو خوند زیاتوي، بلکې د روغتیا له پلوه هم ځانګړی ارزښت لري. دا نارنجيرنګ او ریښهلرونکې سبزي د ویټامین A غني سرچينه بلل کېږي، چې د سترګو د روغتیا، د پوستکي ښېرازي او د بدن د دفاعي سیستم د پیاوړتیا لپاره ډېر مهم ګڼل کېږي.
ګازره د نړۍ په بېلابېلو سیمو کې کرل کېږي؛ خو د افغانستان په ګڼو ولایتونو کې هم ښه حاصل ورکوي. له خاورې سره ژوره اړیکه لري او ښه حاصل یې د پاکو، نرمو او ژورو ځمکو زېږنده وي. دا سبزي د خوږ خوند او تغذیې له پلوه د ماشومانو، ناروغانو او زړو (بوډا) خلکو لپاره یو مناسب انتخاب بلل کېږي.
نن سبا ګازره نه یوازې د پخلي په بېلابېلو ډولونو کې کارېږي، بلکې د جوس، مربا، اچار او درملو په جوړښت کې هم ځانګړی ځای لري. دا له هغو نعمتونو څخه ده، چې هم اقتصادي ارزښت لري او هم تغذیوي ګټه.
۱. د ګازرو روغتيايي ګټې او ارزښت
ګازره چې په علمي نوم Daucus carota subsp. sativus پېژندل کېږي، په خپل ترکیب کي داسي مرکبات او عناصر لري، چي د بدن په روغتیا کي زیاته مرسته کوي لکه ویټامینونه، منرالونه او نور چي د هغو له جملې څخه درې یې چي بیټا کیروټین (Beta-carotene) ، الفا کیروټین((Alphacarotene) او فایټوکیروټین (Phyto-carotene) نومیږی ډیر غوره دي.
- ويتامين A غني سرچينه:
ګازره د بيتا-کاروتين يوه بډایه سرچينه ده چې بدن کې په ويتامين A بدلېږي. ويتامين A د سترګو د روغتيا لپاره ډېر مهم دی، ځکه چې د روښانه لید او د شپې د ليد کيفيت ښه کوي. سربېره پر دې، ويتامين A د پوستکي د روغتيا ساتلو او د معافيت د نظام د تقويې لپاره هم اړين دی.
- ويتامين C او انټي اکسيدانونه:
ګازره په طبيعي توګه د ويتامين C او نورو انټي اکسيدانونو ښه سرچينه ده. دا مواد د حجرو زيانمنونکي عوامل کموي، بدن ته د ناروغيو ضد ځواک ورکوي او د سرطان ځينو ډولونو د مخنيوي کې مرسته کوي. - د هضم د ښه والي مرسته:
ګازره د فایبر (خوړو ريښې) ښه سرچينه ده چې د هضم د سيستم ښه فعاليت تضمينوي. دا فایبر د قبضيت مخنيوی کوي او د کولمو روغتيا ساتي، همدارنګه د بدن د فضله موادو د ښه ایستلو لپاره اړين دی. - د وينې فشار کنټرول:
په ګازره کې شته پوټاشيم د وينې فشار کنټرولولو کې مرسته کوي. پوټاشيم د وينې رګونو ته ارامي ورکوي او د زړه د ناروغيو خطر کموي. - د وينې شکر د کنټرول وړتيا:
ګازره د وينې د شکر د کچې په تنظيمولو کې هم مثبت رول لري، ځکه چې دا د کم ګليسمیک انډېکس خواړه دي چې د شکر ناروغانو لپاره ګټوره ده او د وینې شکر ثبات کې مرسته کوي.
۲. په افغانستان کې د ګازرو حاصل او کرنه:
په هېواد کې د ګازرې کرکېله د مهمو سبزیجاتو له ډلې څخه ده چې په پراخه کچه په مختلفو ولایتونو کې کرل کېږي، په ځانګړي توګه په شمالي او لویدیځو سیمو لکه کندز، بلخ، هرات او کابل کې د ګازرو کرنه ډېره مروج ده.
د افغانستان په کلیوالو سیمو کې ګازره د کورنیو لپاره د خوراکي توکو یوه بنسټیزه برخه ګڼل کېږي او د سوداګریز تولید لپاره هم د پام وړ حاصلات ورکوي. د ګازرو حاصل عموماً د وري په میاشت کې کرل کېږي او د تلې تر پایه پورې راټولیږي، چې د ګرمې او یخې موسم د شرایطو سره سم تنظیمېږي.
په افغانستان کې د ګازرو د حاصلاتو کیفیت او مقدار د کرنیزو مهارتونو، د ښو اوبو شتون او د هوا په شرایطو پورې تړاو لري. که څه هم د تازه او طبیعي حاصلاتو بازار په کور دننه ښه ځای لري؛ خو لا هم د کرنیزو تخنیکونو په پرمختګ کې نابرابرۍ شته چې د حاصلاتو کچه يې محدوده کړې ده.
افغان بڼوال هڅه کوي چې د عصري تخنیکونو او زراعتي وسایلو په مرسته د ګازرو کښت پراخ او لوړ کیفیت یې خوندي کړی، ترڅو د کورني اړتیاوو سربېره، د ګازرو صادرات هم زیات شي. دا کار به نه یوازې د کروندګرو عواید لوړ کړي، بلکې د ټولنیزې اقتصاد په ودې کې به هم مرسته وکړي.
۳. د ګازرو احتمالي زيانونه:
- د بيتا-کاروتين زیات استعمال او د پوستکي رنګ:
که څه هم ګازره د بيتا-کاروتين ښه سرچينه ده؛ خو د ډېرو ګازرو خوړل ممکن د بدن په ځينو برخو، لکه د لاسونو او پښو، د پوستکي رنګ نارنجي يا ژېړ کړي. دا حالت چې “کاروتېنيميا” بلل کېږي، روغتيا ته خطرناک نه دی. - د شکرې ناروغانو لپاره پام:
که څه هم ګازره د ټيټ ګليسمېک انډېکس خواړه دي؛ خو د ډېر مقدار خوړل یې کېدای شي د وينې د قند کچه یو څه لوړه کړي، په ځانګړي ډول که پخې شوې یا جوس شوې وي؛ نو شکر لرونکي کسان د ګازرو خوړلو اندازه بايد محدوده کړي. - د معدې حساسيت:
د ځينو کسانو معدې شايد ګازره ښه هضم نهشي کړی، په ځانګړي توګه خامه ګازره. دغه کسان ممکن د ګازرو له خوړلو وروسته د نس ناستې، نفخ یا درد احساس کړي. - د زراعتي زهري موادو پاتې شوني:
په هغو ګازرو کې چې د کرنې پر مهال پرې ډېر کيمياوي سرې يا حشره وژونکي استعمال شوي وي، کېدای شي د زهري موادو پاتې شوني وي، چې د اوږدمهاله استعمال له امله د بدن پر ځینو سیستمونو منفي اغېز وکړي. د همدې لپاره توصیه کېږي چې ګازرې ښه ومینځل شي یا عضوي (organic) ډول انتخاب شي. - الرجۍ (حساسیت):
که څه هم نادره ده؛ خو ځینې خلک له ګازرو سره حساسیت لري. دا حساسیت ممکن د خولې خارښت، پړسوب، د ستوني سوخت یا حتی د تنفس ستونزې رامنځته کړي. دا ډول کسان باید له ګازرو ډډه وکړي یا له ډاکټر سره مشوره وکړي.
۴. سپارښتنه:
ګازره د یو شمېر ګټورو غذایي موادو درلودونکې سبزي ده، چې د بدن لپاره ارزښتناکه روغتيايي ګټې لري؛ خو د هر خوراکي توکي په توګه، اعتدال پکې شرط دی. د ګازرو خوړلو پر مهال دې د اندازې رعایت وشي، څو د کاروتېن زیاتوالی، د وینې قند لوړېدو یا د حساسیت احتمالي ستونزې رامنځته نه کړي.
د ماشومانو، شکر لرونکو او هغو کسانو لپاره چې د هاضمې ستونزې لري، ښه ده چې د ګازرو استعمال د ډاکټر یا تغذیې متخصص په مشوره وشي؛ سربېره پر دې، سپارښتنه کېږي چې ګازرې تل پاکې، تازه او له کیمیاوي توکو هم پاکې وکارول شي، تر څو طبیعي ارزښت یې وساتل شي.
په پای کې، د ګازرو د کرنیزو شرایطو ښهوالی، عصري تخنیکونو ته لاسرسی او بازار ته د اسانه لېږد زمينې برابرلو سره به نه یوازې د هېواد اقتصاد ته ګټه ورسوي، بلکې د کورنۍ روغتيايي اړتیاوې به هم پوره کړي.